|
رمان
هفت‌جلدی هری پتر، نوشته‌ی "جوان کتلین
رولینگ" نویسنده‌ی انگلیسی،
پرخواننده‌ترین داستان کودکان و نوجوانان
به شمار می‌آید. تا به حال هیچ کتابی چنین
محبوب کودکان و نوجوانان نبوده است، برای
هیچ کتابی شب پیش از انتشار آن در
فروشگاه‌ها صف نبسته‌اند، شنل و کلاه
شخصیت‌های جادوگر داستان‌اش را
نپوشیده‌اند و خوانندگان در طول هفت جلدی
که در یک دهه (1997 ـ 2007) نگاشته و یکی
پس از دیگری به چاپ رسیده است، این چنین
انتظار نکشیده‌اند.
افسانه‌ی جادوگران
رمان هری
پتر داستانِ ستیز هری پتر قهرمان اصلی
داستان و دوستانش را در مدرسه و شهر
جادوگران با سرکرده‌ی اهریمنان لُرد
ولدمورت و یارانش به تصویر می‌کشد و هر
جلد یک سال درسی را شامل می‌شود.
بازتاب رؤیا و واقعیت
دلیل
موفقیت بی‌نظیر کتاب را بیش از هرچیز باید
در گستره‌ی عظیم فانتزی نویسنده‌ای جست که
اسطوره‌های کهن یونان را دستمایه‌ی
داستانش کرده، اما آنان را در لباسی نو و
متفاوت و نیز با فرهنگی مدرن و قابل پسند
نوجوانان امروز مطابقت داده است.
رولینگ توانسته جهان
اسطوره و افسانه را در روایتی تازه به
دنیای امروز عرضه کند؛ همراه با هیجانی که
نه‌تنها کودکان و نوجوانان، بلکه
بزرگ‌سالان را نیز به دنیای داستانی‌اش
می‌کشاند.
اما این کتاب به
گستره‌ی خیال و کشش داستانی خلاصه
نمی‌شود، بلکه انسانیت و اخلاق انسانی را
نیز در قالب افسانه به تصویر می‌کشد.
از
همبستگی و ستیز نیروهای نیک در مقابل بد
مطلق گرفته تا مقوله‌هایی همچون دوستی،
اعتماد، درک دیگری و نگاه انسانی در تمامی
روایت تنیده شده است.
در
زمینه‌ی سیاسی ـ اجتماعی نیز نفی
نژادپرستی در اشکال گوناگون، نگاهی
موشکافانه به رسانه‌های گروهی و نقش سیاست
و تبلیغات و بسیاری مفاهیم دیگر تصویر
می‌شوند که کودکان و نوجوانان آنان را نه
در زبان نچسبِ پند و اندرز، بلکه در پوشش
دل‌نشین روایت و تصویر فرامی‌گیرند.
تعادل جنس‌ها در هری پتر
با این
که شخصیت اصلی داستان پسربچه‌ای است که در
جلد نخست یازده ساله است و هنگامی که به
مدرسه‌ی جادوگران می‌رود، تازه متوجه
می‌شود که جادوگر است و خوانندگان در طی
هفت جلد او را تا پایان نوجوانی‌اش همراهی
می‌کنند، اما دختران نیز نقش بزرگی در
رمان بر عهده دارند.
هرمینه،
نزدیکترین دوست هری، دختری بسیار باهوش و
جسور است که با اینکه از پدر و مادر
جادوگری نیست و از سوی جادوگران راسیست و
بنیادگرا تحقیر می شود، اما بر اساس
استعداد و کوشش‌اش از بسیاری جادوگران
دیگر تواناتر است.
نویسنده‌ی کتاب، رولینگ زنی است که دخترش
را به تنهایی و با فقر و سختی بزرگ کرده و
با این که شخصیت اصلی داستانش را به جنس
پسر اختصاص داده، اما با نقش‌های پررنگ و
برجسته‌ی دختران چنان تعادلی در نقش
جنسیت‌ها بوجود آورده که رمان همان قدر
برای پسران شیرین و جذاب است که برای
دختران خواننده.
مطلق‌گرایی و قهرمان‌پروری
در اینجا
باید اشاره کنم که کتاب در همه‌ی زمینه‌ها
مدرن و همه‌جانبه نیست و گاه کهن‌الگوها
را در اشکالی مدرن بازتولید کرده است.
برای
مثال در مقوله‌ی مطلق‌گرایی و تقسیم جهان
به جهان‌های مطلق نیک و بد، رمان جادوگران
را از همان بدو تولد به خوب و بد تقسیم
می‌کند و در این جهان مطلق‌گرا به
قهرمان‌پروری دچار می‌شود.
اهمیت داستان در زمانه‌ی کامپیوتر
در
دوره‌ای که کودکان و نوجوانان بیش از پیش
وابسته‌ی تلویزیون و کامپیوترند نقش کتاب
اهمیت بیشتری می‌یابد. داستانی که بتواند
در این روزگار آنان را از وسائل
الکترونیکی جدا کند و به دنیای رؤیاهایی
ببرد که نه تصویرهای چشمی، بلکه تصویرهای
خیالی آن را می‌سازند، کار ساده‌ای نیست.
بسیاری
از کودکان دبستانیِ دهه‌ی گذشته خواندن را
با هری پتر آموختند و به خواندن رمان‌های
بلند کودکان علاقه‌مند شدند.
اگر
نویسنده‌ی کتاب هری پتر دو سال به دنبال
ناشری می‌گشت تا نخستین کتابش را به چاپ
برساند و همه‌ی ناشران در ردِ کتاب او
می‌گفتند که چنین کتاب قطوری برای کودکان
خسته‌کننده است، حال بازار کتاب کودکان و
نوجوانان پُر است از کتاب‌های چندجلدی که
جهان خیال و واقعیت را به هم پیوند
می‌زنند و کودکان را از دنیای بی‌روح
کامپیوتر به جهان روح‌انگیز افسانه
می‌کشانند.
جای خالی رمان کودک در ایران
با وجودی
که پژوهشگرانی چون ولادیمیر پراپ ریشه‌ی
تمام افسانه‌های جهان را هند و ایرانی
می‌دانند و افسانه‌های بسیار کهن هزار و
یک شب نیز سندی معتبر بر این پژوهش است،
نویسندگان معاصر ایران داستان‌های مدرن
جذابی برای کودکان خلق نکرده‌اند.
داستان‌های باستان ما زیبایند، اما بسیاری
از آنان برای کودکان امروز جذابیتی ندارند
و حتی برخی از داستان‌های هزار و یک شب
برای بزرگ‌سالان نیز نامفهوم هستند چه
برسد برای کودکان.
اما این
داستان‌ها سرشارند از نمادها و
اسطوره‌هایی که سرچشمه‌ی خیال و رؤیای
انسان است. رویاهایی که در پوشش نو و در
شمایل فرهنگ مدرن و نگاه جهان امروز
می‌توانند کودکان و نوجوانان را در جهان
فانتری فروبرند و پلی باشند میان ادبیات
غنی گذشته‌ی ایران و فرهنگ مدرن امروزه‌ی
جهان.
برای
چنین پلی هم شناخت ادبیات کهن لازم است و
هم نگاه مدرنی که انسان‌ها را برابر
بنگرد؛ از رنگ پوست و مو و ظاهر اشخاص
گرفته تا جنسیت و یا طبقه و مقام انسان در
جامعه.
کودک
می‌تواند فرهنگ مدارا را در گستره‌ی
قصه‌ها بیاموزد، همانگونه که در دوره‌ی
باستان نیز بسیاری از افسانه‌ها نقش
آموزشی داشتند. اما آیا در جامعه‌ای که
جنس‌ها از نظر حقوقی و فرهنگ مسلط برابر
نیستند و تفاوت طبقاتی میان فقیر و غنی
بیداد می‌کند، می‌توان انتظار خلق رمانی
مدرن برای کودکان در ایران داشت؟!
پانویس:
* کتاب‌های هری پوتر
از سوی ویدا اسلامیه به فارسی ترجمه و از
سوی کتابسرای تندیس منتشر شده است.
http://www.shahrzadnews.org/article.php5?id=1306
|
