مروری بر ریشه‌های
خرافهء نحسی سیزده و شیوع عالمگیر آن
دکتر
بهرام گرامی
در جهانی که خرافه سیزده گریبانگیر ملت‌هاست،
ایرانیان بدون
واهمه به پیشوازش می‌روند
و با شادمانی آن را جشن می‌گیرند.
حساب ما ایرانی‌ها
با سیزده از حساب دیگران جداست.
مصریان قدیم نخستین کسانی بودند که از عدد سیزده
خرافه ساختند، با این تفاوت که آنان فکر می‌کردند
این عدد برایشان نیکبختی به همراه دارد. آن ها
معتقد بودند که نردبان حیات دوازده پلّه دارد و
پله سیزدهم یا مرگ را حیات جاودان می‌دانستند
و لذا عدد سیزده برای آنها مفهوم جاودانگی داشت.
بعدها رومیان از همین مفهوم مرگ برای عدد سیزده،
به جای جاودانگی، تعبیر زوال و بیماری نمودند.
برای مسیحیان نیز عدد سیزده از آنجا بدیُمن است که
در "شام آخر" با
عیسی مسیح، سیزدهمین کسی که بر سفره نشست یهودا اسخریوطی
از یاران مسیح بود و بعداً معلوم شد که خیانت او
سبب گردیده بود تا عیسی مسیح به صلیب کشیده شود.
هنوز هم بسیاری از مسیحیان فکر می‌کنند
که اگر بر سر میز شام سیزده نفر نشسته باشند یکی
از آنها
تا یک سال بعد می‌میرد.
این باور خرافی تا آنجا شایع شده که آگاتاکریسی
داستان‌نویس
معروف انگلیسی عنوان یکی از داستان‌های
پلیسی خود را "شام سیزده نفره" قرار داد.
شاید هم سابقه ترس و تنفر از عدد سیزده به شمارش
اشیاء توسط انسان‌های
اولیه بر می‌گردد
که از یک تا ده را با انگشتان دست و یازده و
دوازده را با دو پا می‌شمردند
و اضافه بر آن را خوش نمی‌داشتند.
عدد دوازده برای همه عدد خوب و مقبول و با محتوایی
است که به گروه‌های
دو تایی و سه تایی و چهار تایی و شش تایی تقسیم می‌شود،
وقتی شمارش یا تعداد چیزی از آن فقط یکی تجاوز کند
و در همان سیزده باقی بماند مِثل آن است که یکی
زیادی یا پس‌مانده
دارد، یا این که پس از رسیدن به نظم دوازده، بی‌نظمی
سیزده پیش آمده است. دوازده تا را دو جین می‌نامند
و بعضی سیزده تا را دوجین شیطان می‌گویند.
هامورابی پیامبر بود و از سال 1728 تا 1686 قبل از
میلاد مسیح می‌زیسته
است. لوح قوانین او در سال 1901 در شهر شوش در
خوزستان کشف شد و اینک در موزه لوور پاریس نگهداری
می‌شود.
نکته جالب آن که در فهرست این قوانین که از 1 تا
282 می‌باشد،
عدد 13 وجود ندارد.
امروزه خرافه نحسی سیزده شایع‌ترین
خرافه در جهان است. در کشورهای مختلف، بسیاری از
ساختمان‌های
بلند طبقه‌ی
سیزدهم ندارند، و به جای آن یا 1+12 است و یا آن
که دو طبقه دوازده و سیزده را بصورت دوازده الف و
دوازده ب نشان می‌دهند.
همچنین بسیاری از هتل‌های
معروف زنجیره‌ای
اطاق شماره سیزده ندارند. شهرهایی هم هستند که
خیابان سیزدهم ندارند. کارخانجات سازنده
هواپیماهای جنگی فانتوم در آمریکا به دلیل حساسیت
بسیاری از خلبانان نسبت به عدد سیزده، پس از
هواپیمای
F-12
هواپیمای
F-14
را ساختند. در حالیکه آپولوی 11 با موفقیّت در
کره ماه فرود آمد، هنوز هستند کسانی که مشکلات فنی
آپولو 13 را ناشی از نحسی عدد سیزده می‌دانند.
در پشت یک دلاری‌های
آمریکا، چیزهای مختلفی به تعداد 13 یافت می‌شوند
که شاید به نشانه از تعداد کلنی‌های
اولیه در تشکیل کشور آمریکا بوده و شاید هم دلیل
دیگری داشته است، از جمله تعداد طبقات هِرم و
تعداد حروف عبارت
"Annuit Coeptis"
در بالای هِرم در دایره سمت چپ، تعداد حروف عبارت
"E Pluribus Unum"
بر منقار عقاب و ستاره‌های
بالای سر عقاب در دایره سمت راست، تعداد نیزه‌های
در دست عقاب و خطوط روی سپر عقاب، و بالاخره تعداد
برگ و میوه بر شاخه زیتون.
در ارتباط با خرافه سیزده، نحس پنداشتن روز جمعه
سیزدهم نیز خرافه دیگری است. مسیحیان معتقدند که
عیسی مسیح را روز جمعه به صلیب کشیده‌اند
و این امر توأم با موضوع شام سیزده نفره شاید ریشه
خرافه جمعه سیزدهم باشد. در چنین روزی بعضی افراد
سر کار نمی‌روند،
بعضی در رستوران غذا نمی‌خورند
یا در آن روز ناخن نمی‌گیرند
و پُر واضح که در چنین روزی به کارهای مهم چون
ازدواج و مسافرت و خرید و فروش‌های
بزرگ مبادرت نمی‌نمایند.
لابد انواع ترس و واهمه
(phobia)
را شنیده‌اید،
ترس از تاریکی، ترس از بلندی، ترس از رعد و برق و
... این یکی را هم بدانید که ترس و نفرت از نحسی
سیزده را Triskaidekaphobia
و ترس و نفرت از جمعه‌ای
که روز سیزدهم ماه باشد را paraskevidekatriaphobia
می‌گویند.
دکتر
Dossey
روانشناس و واضع این دو اصطلاح می‌گوید
که حدود 21 میلیون نفر یا 8 درصد مردم در آمریکا
دچار این دو نوع واهمه هستند.
خرافات در عین بی‌پایه
و بی‌اساس
بودن، برای آنان که به خرافه‌ای
اعتقاد دارند، گاه مسائلی پیش می‌آورد.
کسی که روز جمعه سیزدهم را نحس می‌داند
از صبح که بلند می‌شود
آن روز را متفاوت با روزهای دیگر می‌بیند
و از این رو در برخورد با امور مختلف متفاوت با
روزهای دیگر عمل می‌کند.
در سال 1993 در ژورنال پزشکی بریتانیا (British Medical Journal)
مقاله‌ای
تحت عنوان "آیا جمعه سیزدهم برای سلامتی شما بد
است؟" به چاپ رسید که در آن تعداد تصادفات اتومبیل
در دو جمعه متوالی ششم و سیزدهم طی چند سال در یک
ناحیه مقایسه گردیده بود و باور نکردنی است که با
آن که در روزهای جمعه سیزدهم بدلیل همین خرافه
تعداد کمتری رانندگی می‌کنند،
معهذا تعداد مراجعان به بخش سوانح بیمارستان ناشی
از تصادفات اتومبیل در جمعه‌های
سیزدهم 52 درصد بیشتر از جمعه‌های
دیگر بوده است.
در ایران، به ویژه در فارس، بعضی روز سیزده ماه
صفر را نحس می‌دانند
و من که از بچگی آن را شنیده بودم خواه ناخواه این
سؤال برایم مطرح بود که چرا آن روز بخصوص؟ چند سال
پیش خواندم که کریمخان زند، که پایتختش را شیراز
قرار داده بود و خود را وکیل‌الرعایا
می‌نامید
و سلطان محبوب فارسیان بود، در روز سیزدهم صفر
درگذشته است و بگمانم جواب سؤالم را دریافته‌ام.
ما ایرانی‌ها
نه تنها از سیزده واهمه‌ای
نداریم و از آن روی بر نمی‌گردانیم،
بلکه به پیشوازش هم می‌رویم،
به خوبی تحویلش می‌گیریم
و به بهانه‌اش
روزی را با شادمانی به سر می‌آوریم،
حتی اگر در دیار غربت آن روز روز واقعی‌اش
نباشد. برویش هم نمی‌آوریم
که دیگران چگونه با آن برخورد می‌کنند.
رابطه ما ایرانی‌ها
با سیزده جدا از همه ملل و اقوام دیگر است. همین
چیزهاست که ما را تافته جدا بافته کرده است!
